یکی ازمشکلات موسیقی امروز ما عدم وجود تقسیم ، تعریف و دسته بندیهای موسیقی است . به طور کلی موسیقی ایران از دیدگاه برخی از موسیقدانهای ایرانی به دو نوع تقسیم می شود: یکی موسیقی عامیانه که شامل موسیقی ردیف دستگاهی ، موسیقی نواحی مختلف ایران و موسیقی مذهبی و آیینی است ، و دوم موسیقی هنری که شامل موسیقی کلاسیک بین المللی و موسیقی ملی است .
فروشگاه کیوبیس
الف : موسیقی ایرانی می تواند از لحاظ مختلف تقسیم شود:
▪ از لحاظ جغرافیایی : موسیقی نقاط مختلف ایران .
▪ از لحاظ تاریخی : دوره های مختلف موسیقی
▪ از لحاظ ارزشی : بد و خوب بودن موسیقی ، در هر مکان و هر دوره ای
▪ از لحاظ فلسفی : تقسیم موسیقی آن طور که هست ، هنری و عامه پسند .
▪ از لحاظ علمی : شامل علم نظری و علم عملی موسیقی .
▪ از لحاظ کاربردی : کاربردهای متفاوت موسیقی مثل موسیقی فیلم ، کودک و .
▪ از لحاظ آموزشی : انواع روشهای آموزش موسیقی .
۱- تقسیم بندی موسیقی از لحاظ جغرافیایی :
موسیقی در دنیا می تواند به طور کلی به موسیقی اروپا ، آفریقا، اقیانوسیه ، آسیا و آمریکا (شمالی ، جنوبی) تقسیم شود . موسیقی آسیا نیز به نوبه خود می تواند به موسیقی خاور دور ، خاور میانه و آسیای مرکزی تقسیم شود. در مکتبهای قدیم ، موسیقی خاورمیانه ۴کانون بزرگ موسیقی داشته است : مصر ، لبنان ، عراق و ایران . موسیقی ایران نیز به موسیقی نواحی مختلف مانند لرستان ، سیستان و بلوچستان ، خراسان ، مازندران ، گیلان و . تقسیم می شود که هر کدام قابل تقسیم به مناطق کوچکتر هستند. به طور مثال موسیقی خراسان به موسیقی شمال خراسان ، موسیقی تربت جام و . تقسیم می شود.
۲- تقسیم بندی موسیقی از لحاظ تاریخی :
▪ موسیقی قبل از اسلام : آن طور که در مقاله های پژوهشسی و کتابها مشاهده می شود ، موسیقی ایران قبل از اسلام شامل ۷خسروانی ، ۳۰لحن و ۳۶۰دستان بوده است .
▪ موسیقی بعد از اسلام : به نظر می رسد خسروانی ها در دوره بعد از اسلام تغییر نام میدهند و به موسیقی مقامی تبدیل می شوند. ۱۲مقام مشهور ۶اواز ، ۲۴شعبه و تعدادی دستان در دوره بعد از اسلام موجود بوده اند .
▪ موسیق معاصر : از اوایل قاجار (که تاریخ دقیق مشخصی ندارد) موسیقی مقامی به موسیقی ردیف تبدیل می شود که شامل ۷دستگاه و ۵آواز است . مجموع آنها همان ۱۲، یعنی ۱۲مقام گذشته است . موسیقی ردیف در واقع همان مقامهای جهان اسلام است که امروزه نیز همچنان مورد استفاده اند.
در دوره های مختلف تاریخی می توان به سبکهای مختف نیز از لحاظ تقسیم بندی موسیقی پرداخت . اما بدیهی است که در شرق ، همچنین ایران ، سبکها همانند سبکهای موسیقی غرب شکل نمی گیرد چون تفکر شرق همانند غرب نیست . شرق آنچنان به دنبال تغییر و تحول و دگرگونی نیست ، بلکه انگار می خواهد یک سبک موسیقی را به کمال برساند و این کمال را نیز اول در خود شخص هنرمند و موسیقیدان جستجو می کند.
۳- تقسیم بندی موسیقی از لحاظ ارزشی :
در زندگی روزمره و در صحبتهایی که با هم می کنیم ، بیشتر با خوب و بد سر و کار داریم و خوبی و بدی بخش مهمی از زندگی ما را گرفته اند . اما این خوب و بدها عقلی یا منطقی به نظر نمی رسند ، بلکه فقط احساسها و هیجانهای شخصی است و متاسفانه اغلب غرض آلود هم هست . اگر موضوع بخواهد راه درست علمی خود را بیابد نیازمند دانستن مسائل دیگری است ، از جمله :
▪ از لحاظ منطق : به حق و باطل و درست و نادرست می پردازد . متدلوژی و روش کار و تحقیق امروز ما غربی است اما گذشتگان ما همانند فارابی ، ابن سینا ، مراغه ای و . علم منطق می دانستند و مسائل را از طریق آن اثبات می کردند و به حق و باطل آن می رسیدند کسی که بخواهد اینگونه حق و باطل را بگوید ، باید علم حکمت بداند و به عنوان حکیم خوبی و بدی چیزی را بیان کند .
▪ از لحاظ احلاق : به خیر و شر و پسندیده و ناپسند می پردازد و برای ما شرقی ها اهمیت زیادی دارد . تمام ادبیات ما هنرش را صرف پند دادن کرده است تا اخلاقمان را پسندیده کنیم . موسیقی ما نیز با مهر با ما سخن می گوید که آزادیمان را به دست آوریم ، از دنیا توقع نداشته باشیم و .
▪ از لحاظ زیباشناسی : به زشت و زیبا و ملایم و ناملایم می پردازد زیباشناسی علم است نه سلیقه شخصی. ابتدا باید زیبایی را تعریف کرد و سپس امری مانند موسیقی را زیبا یا نازیبا دانست .
امروز ما از لحاظ تقسیم بندی ارزشی نیازمندحکیم در زمینه موسیقی هستیم تا بتوانیم ارزشهای موسیقایی را پیدا کنیم ، افرادی ماننداستادان قدیم که با وجود اینکه در مورد یک موسیقی فقط خوب یا بد می گفتند ، اما نوع بیانشان آگاهانه و حکیمانه بود. حکمت طبق آنچه در کتب قدیم ، آمده است پیامبری است، حق و باطل را تشخیص می دهد و وسوسه و الهام را از هم جدا می کند.
4- تقسیم بندی موسیقی از نظر فلسفی:
● موضوع فلسفه ، هستی است نه خوبی و بدی . اگر از این دید موسیقی را تقسیم کنیم به دو نوع موسیقی می رسیم:
▪ موسیقی هنری (عالمانه ، جدی ، اندیشمندانه ، حکیمانه ): موسیقی که در تعریف خود تعادل ، تکرار ، برجستگی ، و . یعنی خواص یک موسیقی هنری را دارد.
▪ موسیقی عامه پسند (تفننی، مردم پسند) : همانند یک موسیقی بازاری است که برای جلب مشتری و گیشه اجرا می شود.
از آنجا که روح ارزشی ما شرقی ها قوی است ، هر چیز را ارزشی می کنیم ، اما این تقسیم بندی را نباید ارزشی تلقی کرد. هر موسیقی جدی حتماً خوب نیست و هر موسیقی پاپ بد نیست . موسیقی دستگاهی یک موسیقی هنری و عالمانه است . اما تمام موسیقی هایی که در این سنت اجرا می شوند هنری نیستند ، هنری بودن آن به شرط آن است که بیان اندیشه ای در آن باشد. بنابراین نوع اجرا مهم است نه نوع موسیقی . به طور مثال غزل به خودی خود عارفانه نیست ، حافظ آن را عارفانه می کند، ولی ممکن است کسی غزلی مبتذل بگوید.
موسیقی عامه پسند نمی تواند هنری باشد و باید عواملی را در خود تغییر دهد تا موسیقی هنری شود. اما موسیقی هنری تغییر پذیر است به طوریکه می تواند به صورت عامه پسند اجرا شود. اگر کسی شور را عالمانه اجرا کند موسیقی جدی اجرا کرده است . به هر جهت ، هر موسیقی که بتواند در دل ما مهر، امید، کوشندگی و حرکت ایجاد کند، می تواند موسیقی خوبی باشد و اگر این کار را نکند، خوب نیست .
5 - تقسیم بندی موسیقی از لحاظ علمی :
▪ علم نظری موسیقی : به تعریف و موضوع موسیقی ، صوت و نغمه ، فواصل ، ملایمتها، وزن ، مقامها، دستگاهها و آوازها و . می پردازد.
▪ علم عملی موسیقی : این بخش بسیار مهم است و ما نیز در این مورد ، در فرهنگمان آداب زیبایی شناسی داریم . این بخش به نوازندگی ، آهنگسازی ، بدیهه سرایی ، آداب نوازندگی و یا خوانندگی و . می پردازد که به صورت شفاهی ادامه پیدا می کند و می توان آن را مکتوب نیز کرد.
▪ تقسیم بندی موسیقی از لحاظ کاربردی :
▪ موسیقی برای : کودک ، جوان ، فیلم ، مذهبی و عرفانی ، درمان ، ورزش ، نظامی و . البته برخی از این انواع را نمی توان کاملاً جدا کرد. به طور مثال کودکان در فرهنگ قدیم ما موسیقی خاصی ندارند . آنچه برای رستگاری لازم است در اختیار کودک هم می گذارند و آن را برای کودک ساده نمی کنند. موسیقی را باید از کودکی شنید تا در بزرگی درک کرد . این که گفته می شود موسیقی دستگاهی برای افراد مسن است ، اشتباه است . افراد مسن ما چون در کودکی و جوانی این موسیقی را شنیده اند، در بزرگی نیز از این نوع موسیقی لذت خواهد برد. برای موسیقی فیلم کودکان می توان اثری از موتسارت ، قطعه ای از چهار مضرابهای ردیف و . گذاشت تا لذت ببرند . از اینکه آن را نفهمند و با آن ارتباط برقرار نکنند نباید ترسید . حتی تجربه نشان د اده است که کودکان به خوبی با موسیقی جدی و هنری رابطه برقرار می کنند.
در فیلم نیز باید موسیقی مناسب موضوع انتخاب کرد. مثلاً برای فیلمی از مسجد جامع اصفهان ، اثری از موتسارت یا حتی یک موسیقی محلی مناسب به نظر نمی رسد .
در موسیقی درمانی نیز پزشک نوع موسیقی لازم برای بیمار را تشخیص می دهد . گاهی برای یک بیمار موسیقی پاپ لازم است و گاهی کلاسیک یا ردیف و . این موسیقی ها همان موسیقی های نقاط مختلف دنیا هستند که در درمان نیز به کار می روند.
● تقسیم بندی موسیقی از لحاظ آموزشی :
▪ از لحاظ شیوه آموزش : شفاهی – مکتوب (قدیم – جدید)
آموزش موسیقی در فرهنگ ما شفاهی است . در حدود ۸۰سال پیش روش مکتوب به دلیل رابطه با غرب رایج شد که استاد وزیری و استاد صبا پایه گذار این شیوه اند . شیوه شفاهی برای موسیقی دستگاهی ، موسیقی نواحی ایران و . مناسب است . شیوه های شفاهی حتی در جهان نیز در حال گسترش اند . برای مثال برخی از موسیقیدانهای غربی پیشنهاد آموزش شفاهی موسیقی کلاسیک در یک سال اول آموزش را داده اند . شیوه های مختلف آموزشی هر کدام جایگاه خاص خود را دارند و هیج کدام نباید به طور مطلق رد شوند.
▪ از لحاظ حوزه های آموزشی : ردیف – نواحی (آموزش در مناطق خود) – کلاسیک
▪ از لحاظ دوره های آموزشی :
▪ دوره مقدماتی : دوره ای که شاگردان دست گرفتن ساز ، مضراب، کوک کردن و . را یاد می گیرند . این دوره شبیه دبستان و دوره آموختن خواندن و نوشتن است .
▪ دوره متوسط : در این دوره شاگرد به فراگیری یک دوره مقامها یا دستگاهها و آوازها می پردازد.
▪ دوره عالی : در این دوره به کیفیتها و حالتها پرداخته می شود و یا تکمیل دوره های قبل است . در اینجا از لحاظ نحوه تفکر: قدیم (سنتی) – جدید (غربی )
برای آموزش هنرهای سنتی ، به تفکر سنتی نیاز است . امروزه تفکرها جدید شده است و استاد و شاگرد رابطه زیادی ندراند. در قدیم شاگرد اطاعت کننده استاد بوده و با عشق و مهر از استاد پیروی می کرده است . امروزه با شیوه های جدید مراحل عالی ردیف را نمی توان گذاند . شاگردان برای دوره های عالی مربی ندارند و خودشان زیبا شناختی را تجربه می کنند . ممکن است در این راه درست بروند ولی اکثراً بیراهه می روند و شیرین نواز می شوند.
ب – طبقه بندی موسیقی کنونی ایران :
۱- موسیقی نواحی مختلف ایران (مقامی و آیینی ) :
برخی از موسیقی های نواحی ایران ، هنری و برخی عامه پسند و حتی مبتذل نیز هستند.
۱-موسیقی دستگاهی (سنتی)
۳- موسیقی کلاسیک (بین المللی)
۴- موسیقی ترکیبی (ملی):
این موسیقی را استاد وزیری پایه گذاری کرده است . در انتخاب گامها، ارکستراسیون ، تئوری ، سازشناسی و . از موسیقی غرب استفاده می شود اما آهنگها حال و هوای ایرانی دارند و با سازهای ایرانی و سازهای اروپایی مدرن اجرا می شوند. در این ترکیبها امکان دارد موسیقی عامه پسند به وجود بیاید که امروزه نیز بیشتر موسیقی های ترکیبی از این نوعند.
۵- موسیقی پاپ (مردمی) :
در تقسیم بندی فلسفی، این موسیقی جزء موسیقی عامه پسند است. رایج شدن موسیقی پاپ در ایران باعث توجه بیشتر به موسیقی نواحی و دستگاهی (جدی) شده است ، اما انواع موسیقی ترکیبی که خود نیز اغلب عامه پسند هستند، بعد از رایج شدن موسیقی پاپ ، طرفداران کمتری پیدان کرده اند . وقتی یک موسیقی مد باشد، با آمدن موسیقی عامه پسند جدیدتر، پسندها از روی مد تغییر می کند و تیراژ موسیقی قبلی کمتر می شود. به نظر نگارنده اگر هر نوع موسیقی کار خود را انجام دهد و موسیقی سالم (غیر مبتذل) در هر نوعی ارایه شود، کارهای جدی تر جایگاه بهتری پیدا می کنند و بیشتر درک و حفظ می شوند.
۶- موسیقی مذهبی :
نوحه ها ، تغزیه ، روضه و . بسیاری از موسیقی های مذهبی گرایشهای عامه پسند دارند و برخی جدی اند . از نظر ارزشی نیز برخی از این نوع موسیقی ها ، زیبا نیستند.
و از طرفی تقسیمهای انجام شده را گاهی نمی توان کاملاً از هم جدا کرد . مثلاً بخشی از موسیقی نواحی مختلف ایران مذهبی هستند و موسیقی دستگاهی نیز گاهی حالتی دعا گونه و مذهبی دارد.
درباره این سایت